4 kiến thức tài chính không dạy ở trường người đi làm cần biết

Kiến thức tài chính không dạy ở trường thường là những kỹ năng và thông tin quan trọng mà mỗi người trưởng thành đều cần để bảo vệ và gia tăng tài sản. Từ góc nhìn kế toán – thuế – bảo hiểm, Việt Đà nhận thấy nhiều bạn trẻ khi bắt đầu đi làm mới bỡ ngỡ với các khái niệm như điểm tín dụng, tài sản và tiêu sản, hay lập kế hoạch tài chính cá nhân. Bài viết này sẽ giúp bạn “lấp đầy khoảng trống” để không phải học bằng cách… mất tiền.

Điểm tín dụng là gì và tại sao nó quan trọng hơn bạn nghĩ?

Điểm tín dụng (credit score) là một con số thể hiện mức độ uy tín tài chính của bạn trong mắt các tổ chức cho vay, ngân hàng và đôi khi cả… nhà tuyển dụng. Ở Việt Nam, CIC (Trung tâm Thông tin Tín dụng) là nơi lưu trữ và đánh giá lịch sử tín dụng của mỗi cá nhân.

Một điểm tín dụng tốt (thường trên 750/1000) sẽ giúp bạn:

• Dễ dàng được duyệt vay với lãi suất thấp hơn.
• Mở thẻ tín dụng hạn mức cao.
• Có lợi thế khi thuê nhà hoặc xin việc ở một số ngành nghề.

Ngược lại, nếu thanh toán trễ hạn, nợ xấu hoặc sử dụng thẻ tín dụng quá sát hạn mức, điểm tín dụng của bạn sẽ giảm mạnh, kéo theo việc khó vay vốn hoặc phải chịu lãi suất cao.

Lời khuyên:

• Thanh toán đúng hạn tất cả các khoản nợ.
• Không mở quá nhiều thẻ tín dụng cùng lúc.
• Giữ tỷ lệ sử dụng thẻ tín dụng dưới 30% hạn mức.

Điều thú vị là điểm tín dụng giống như “điểm hạnh kiểm tài chính” – chỉ cần một sai lầm nhỏ cũng phải mất vài năm để phục hồi.

Phân biệt tài sản và tiêu sản

Nhiều người nghĩ rằng mua xe, mua nhà là tài sản, nhưng nếu không tạo ra thu nhập, chúng có thể là… tiêu sản. Tài sản là những gì mang lại dòng tiền dương (cho thuê nhà, cổ phiếu trả cổ tức, trái phiếu, công ty kinh doanh). Tiêu sản là những gì làm dòng tiền âm (chi phí bảo dưỡng, khấu hao, giảm giá trị theo thời gian).

Ví dụ:

• Mua một căn nhà để ở → tiêu sản (vì bạn phải trả bảo dưỡng, thuế, không tạo thu nhập).
• Mua một căn nhà cho thuê → tài sản (vì tạo dòng tiền hàng tháng).

Nhiều người dồn hết thu nhập mua “tài sản ảo” nhưng thực tế chỉ đang mua thêm nghĩa vụ tài chính. Khi gặp biến cố, việc thiếu nguồn thu bị động sẽ khiến họ phải bán tháo. Thay vì vậy bạn nên đầu tư vào tài sản tạo ra dòng tiền, giảm chi tiêu cho tiêu sản, hoặc biến tiêu sản thành tài sản (ví dụ: cho thuê xe khi không sử dụng).

Lập kế hoạch tài chính cá nhân

Không có kế hoạch tài chính cũng giống như ra khơi mà không có bản đồ – bạn sẽ dễ bị sóng cuốn.

Một kế hoạch tài chính cá nhân cơ bản cần:

• Xác định mục tiêu (mua nhà, du lịch, nghỉ hưu).
• Ghi lại toàn bộ thu nhập và chi tiêu (dùng app hoặc file Excel).
• Áp dụng công thức 50 – 30 – 20.
  • 50% thu nhập cho nhu cầu thiết yếu.
  • 30% cho mong muốn và trải nghiệm.
  • 20% để tiết kiệm và đầu tư.
• Tạo quỹ dự phòng khẩn cấp bằng 3–6 tháng chi phí sinh hoạt.

Điểm mấu chốt: Kế hoạch tài chính phải được cập nhật hàng tháng và điều chỉnh khi thu nhập, chi phí hoặc mục tiêu thay đổi.

Nhiều người trẻ bỏ qua bước này vì nghĩ “để sau”, nhưng chính sự chậm trễ đó khiến họ rơi vào vòng xoáy nợ nần khi gặp sự cố.

Hiểu về thuế và bảo hiểm khi đi làm

Khi nhận lương, không ít người chỉ quan tâm đến con số “net” (sau thuế) mà bỏ qua việc hiểu mình đang đóng những khoản gì.

• Thuế thu nhập cá nhân (TNCN): Được tính dựa trên thu nhập chịu thuế trừ đi các khoản giảm trừ. Nếu không nắm rõ, bạn có thể bị khấu trừ sai hoặc bỏ lỡ quyền hoàn thuế.
• Bảo hiểm xã hội, y tế, thất nghiệp: Là bắt buộc với người lao động theo hợp đồng. Mang lại quyền lợi như lương hưu, trợ cấp thất nghiệp, chi trả viện phí.
• Rủi ro khi không hiểu rõ: Đóng thiếu hoặc sai → mất quyền lợi. Đóng thừa → khó đòi lại tiền.

Bạn hãy kiểm tra bảng lương hàng tháng để đảm bảo các khoản khấu trừ đúng quy định và tìm hiểu chính sách bảo hiểm cùng thông tin về thuế mới nhất (có thể theo dõi trên website cơ quan thuế hoặc nhờ kế toán hỗ trợ).

Kết luận

Những kiến thức tài chính không dạy ở trường như điểm tín dụng, phân biệt tài sản – tiêu sản, lập kế hoạch tài chính hay hiểu về thuế – bảo hiểm chính là “vaccine” giúp bạn chống lại rủi ro tiền bạc. Việt Đà không chỉ cung cấp phần mềm kế toán mà còn mong muốn đồng hành cùng bạn trong hành trình quản lý tài chính hiệu quả. Bởi khi bạn nắm rõ luật chơi của tiền, bạn mới thực sự làm chủ cuộc sống.